دسته دنده (Gear Stick، در بریتانیا Gear Lever و در آمریکا Gearshift یا Shifter) یک دسته فلزی متصل به جعبه دنده در سیستم انتقال قدرت در اتومبیل است. واژه دسته دنده معمولأ به اهرم تعویض دنده در سیستم انتقال قدرت دستی گفته میشود، در حالی که در سیستم اتوماتیک معمولأ از آن با نام انتخابگر دنده (Gear Selector) یاد میشود. دسته دنده برای تعویض دنده در حالتی که پدال کلاچ به منظور رها نمودن موتور از خط حرکت و چرخها با پای چپ فشرده شده است، به کار میرود. خودورهای دنده اتوماتیک شامل سیستمهای انتقال قدرت هیدرولیکی (مبدل گشتاور)، سیستمهای انتقال قدرت دستی اتومات امروزی، خودروهای قدیمیتر با سیستمهای نیمه اتوماتیک و دنده دستی بدون کلاچ نظیر فولکس واگن Autostick و آنهایی که از جعبهدندههای با سیستم متغیر پیوسته استفاده میکنند، نیازی به استفاده از کلاچ به صورت پدال فیزیکی ندارند.
الگوی متداول در یک خودروی پنج دنده
دسته دندهها اکثرأ بین صندلیهای جلوی خودرو و یا در کنسول مرکزی (گاهی مواقع حتی مکان آن تا داشبورد بالا آورده میشود)، یا در محفظه جعبهدنده (که هنگامی که مکانیسم تعویض دنده در کف به محفظه جعبه دنده پیچ شده و کنسول مرکزی برای خودروهایی با سیستم چرخهای جلو متحرک یا عقب متحرک به عنوان پوششی بر روی آن قرار میگیرد، به اشتباه به آن دسته دنده کنسولی گفته میشود) و یا مستقیم بر روی کف نصب میگردند. بعضی از خودروها دارای دنده فرمانی هستند و در آن دسته دنده بر روی ستون فرمان نصب شده است. این چیدمان تقریبأ در اکثر خودورهای آمریکایی ساخت 1939 تا به اخیر به عنوان استاندارد به کار میرفت. مزیت این چیدمان امکان استفاده از ردیف کامل صندلی برای جلو بود (البته صندلیهای مجزا نیز به عنوان امکان انتخابی در این خودروها به فروش میرفت). به مرور از محبوبیت آن کاسته شده اما هنوز هم در بسیاری از خودروهای آمریکای شمالی مانند وانتهای پیکاپ، ونها، خودورهای اورژانس (به دلیل استفاده از ترمینالهای موبایلی و رادیو در این خودروها هنوز هم از دسته دنده فرمانی استفاده میشود) و سدانهای آمریکایی نظیر فورد مدل Crown Victoria این دسته دندهها دیده میشود. دسته دنده در داشبورد نیز در بعضی از خودروهای فرانسوی مانند سیتروئن 2CV و رنو 4 دیده شده است. هر دو خودروی بنتلی مدل Mark VI و Riley Pathfinder اهرم تعویض دندهشان در سمت راست صندلی راننده خودرو، راست فرمان در کنار درب راننده بود و در همان سمت رانندگان بریتانیایی ترمز دستی خود را نیز استفاده میکردند. (مدلهای چپ فرمان از دسته دنده فرمانی بهره میبردند.)
در بعضی از خودروهای اسپرت امروزی دسته دنده به کلی با پدالهای تعویض دنده جایگزین شده است و در این سیستم یک جفت پدال معمولأ به وسیله سوئیچهای الکترونیکی (به جای اتصال مکانیکی به جعبه دنده) به ستون فرمان در دو سمت متصل بوده و با فشردن یکی دنده سنگین و با فشردن دیگری دنده سبک میشود. خودروهای فرمول 1 قبل از استفاده از پدالها بر روی فرمان (جداشدنی) آنها را پشت فرمان درون دماغه خودرو مخفی میکردند.
دسته دنده فرمانی در خودروی فورد مدل Crown Victoria
یک سردنده در واقع محلی برای گرفتن دسته دنده برای راننده فراهم میسازد. معمولأ بر روی سردنده طرحوارهای از الگوی سیستم انتخاب دنده وجود دارد و به راننده نشان میدهد که برای تعویض هر دنده چه موقعیتی باید انتخاب شود. در بعضی از خودورهای دنده دستی قدیمیتر ممکن بود از یک سوئیچ برای فعالسازی حالت مخصوص رانندگی پرشتاب استفاده شود؛ در بعضی از خودروها با دنده اتوماتیک سوئیچهای برای فعالسازی حالت رانندگی اسپرت یا رانندگی در برف وجود دارد. در هر دو مورد این سوئیچها را میتوان بر روی کنسول یا ستون فرمان پیدا کرد. دندههای دستی در ستون فرمان، اگر فقط سه دنده به سمت جلو داشته باشند، معمولأ به «Three on the Tree» معروف هستند. پایینترین دنده اگر نسبت بسیار پایینتری از نسبت دنده 1 داشته باشد به پیردنده (Granny Gear) معروف است.
استارت زدن خوردو در دنده در حالی که کلاچ خودرو فعال است سبب میشود که خودرو به عقب یا جلو متمایل شود، زیرا موتور استارت میتواند نیروی کافی برای به حرکت درآوردن خودرو را تولید کند؛ این کار مخصوصأ هنگامی که ترمز دستی کاملأ کشیده نشده باشد میتواند بسیار خطرناک باشد و به موتور استارت یا سیستم پیشران آسیب وارد نماید. بنابراین به رانندگان تازهکار توصیه میشود که قبل از استارت خودرو دسته دنده را به طرفین تکان داده و از خلاص بودن جعبهدنده اطمینان حاصل نمایند. به همین دلیل در خودروهای امروزی لازم است که قبل از استارت زدن پدال کلاچ تا انتها فشرده شود (در بعضی از خودروهای امروزی یک دکمه وجود دارد که اگر راننده آن را فشار دهد دیگر نیازی به فشردن پدال کلاچ در حالتی که لازم است خودرو در دنده استارت زده شود، وجود ندارد). این روش همچنین در شرایط بسیار سرد با باتری ضعیف نیز مفید است زیرا در این حالت دیگر موتور استارت نیازی ندارد که جعبهدنده پر از روغن سرد و بسیار ویسکوز را به حرکت درآورد.
بسیاری از خودروهای دنده اتوماتیک کنترلهای بیشتری بر روی دسته دنده دارند و در آن بسته به سرعت موتور و خودرو میتوان حالتهای «اسپرت» و «اقتصادی» را انتخاب کرده و تعویض دنده را در دورهای به ترتیب بالاتر یا پایینتر انجام داد.
بعضی از خودورهای مخصوص کنترلهایی برای دیگر عملکردها بر روی دسته دنده دارند. خودروی لندروور مدل Freelander یک دکمه برای سیستم کنترل صعود از تپه خود دارد و در آن از ترمزها برای شبیهسازی عملکرد نیمکلاچ در شیبهای تند استفاده میشود.
سردنده که به راننده موقعیت دندهها را نشان میدهد.
در بعضی از خودورهای قدیمی 4 چرخ متحرک خارج از جاده یک دسته دنده اضافی برای فعالسازی جعبهدنده با نسبت پایین وجود دارد و از آن در مسیرهای ناهموار استفاده میشود. از دستهدندههای مشابه برای تعویض بین حالتهای 2 چرخ متحرک و 4 چرخ متحرک و یا قفل دیفرانسیل نیز استفاده میشود. توجه داشته باشید که این دسته دندهها ارتباطی با جعبه دنده ندارند.
الگوی تعویض دنده به چیدمان دندهها اشاره دارد. در یک خودروی دنده دستی معمولی، اولین دنده در سمت چپ و بالا تعبیه شده است. در بسیاری از کامیونها و بعضی از خودورهای اسپرت به جای این مکان در موقعیت «پای سگ» و در سمت چپ و عقب تعبیه شده است. معمولأ از یک فنر برای بازگرداندن دسته دنده به موقعیت خلاص استفاده میشود. دنده عقب نیز معمولأ به منظور احتراز از فعال شدن اتفاقی در بهترین و ایمنترین موقعیت جای داده میشود.
دسته دنده یک خودروی 5 دنده دستی
یک خودروی معمولی با دنده دستی با (به عنوان مثال) 5 دنده جلو، هفت موقعیت مختلف دارد: پنج دنده جلو، دنده عقب و یک موقعیت مرکزی به عنوان حالت خلاص. بعضی از خودروها دکمهای مخصوص برای جلوگیری از فعال شدن اتفاقی دنده عقب دارند. در مدلهای دیگر برای فعالسازی دنده عقب نیاز است که دسته دنده بلند شده، فشرده شده و یا با نیروی بیشتری در موقعیت قرار گیرد. در سیستمهای جعبهدنده با موقعیت دنده عقب دقیقأ زیر دنده پنجم، از یک قفل مکانیکی برای جلوگیری از انتخاب دنده عقب در حالاتی به جز حالت خلاص استفاده میشود و به این ترتیب به راننده اجازه داده نمیشود که در یک جعبهدنده 6 سرعته به صورت اتفاقی در هنگام انتخاب دنده 6، دنده عقب را انتخاب کند. بعضی از جعبهدندهها همچنین از یک سیستم ایمنی الکترونیکی به منظور اطمینان از عدم توانایی راننده در انتخاب دنده 1 (و در بعضی مدلها دنده 2) در هنگامی که ماشین سرعت بالایی دارد، بهره میبرند.
دنده دستی فیات 500L با 6 دنده
الگوهای تعویض دنده مرسوم |
|
الگو |
توضیحات |
این الگو مرسومترین نوع در خودروهای 5 دنده است. این الگو بسیار هوشمندانه انتخاب شده است زیرا از گوشه بالا سمت چپ شروع شده و در پایین سمت راست از بالا به پایین خاتمه پیدا میکند و در آن دنده عقب در انتها تعبیه شده و به سمت عقب خودرو میباشد. |
|
این الگو چیدمانی دیگر برای خودورهای 5 دندهای است که در خودورهای ساب، بیامو، برخی از خودورهای آئودی، ایگل، ولوو، فولکسواگن، اسکودا، اوپل، هیوندا، اکثر خودورهای رنو، بعضی از مدلهای دیزلی فورد و اکثر هولدن/واکسهالها و تعدادی دیگر موجود است. انتخاب محل دنده عقب به این دلیل است که از انتخاب اتفاقی آن هنگامی که خودرو در حال حرکت است جلوگیری شود و به این ترتیب از صدمه جبرانناپذیر به سیستم جعبهدنده جلوگیری شود. |
|
این الگو که گاهی به الگوی «پای سگ» نیز معروف است در بسیاری از خودورهای مسابقهای و خودورهای قدیمیتر جادهای با سیستمهای 3 سرعته استفاده میشود. منشا این نامگذاری به دلیل مسیر بالا و پایین بین دندههای اول و دوم است. استفاده از آن در خودورهای اسپرت و مسابقهای هنوز هم متداول است اما با گسترش سیستمهای 6 سرعته استفاده از آن در حال کاهش است. وجود دنده اول در این موقعیت بسیار سودمند است زیرا این دنده تنها برای شروع حرکت خودرو لازم بوده و به این ترتیب دنده 2 و 3 در یک راستا قرار داشته و تعویض دنده بین این دو بسیار سریعتر خواهد بود. از آنجا که اکثر جعبهدندهای مسابقهای به صورت ناهمسان هستند، هیچ تاخیری قابل اشارهای به هنگام تعویض دنده از دنده اول به دنده دوم وجود ندارد. همچنین این الگوی تعویض دنده را در تعدادی از خودورهای سنگین که تنها در شرایط اعمال بار بسیار شدید بر روی خودرو به دنده اول نیاز دارند و در شرایط عادی دنده اول برای آنها استفادهای ندارد، میتوان مشاهده کرد. |
|
این الگو در سیستمهای 6 دنده مرسوم است. در سیستمهای انتقال قدرت تک دامنه معمولأ بیشترین تعداد دنده شش عدد میباشد، اما تعدادی از کامیونتها و دیگر خودورهای بزرگ تجاری به لطف استفاده از سیستمهای چندگانه ممکن است از دندههای دستی 8، 16 یا حتی 20 سرعته استفاده کنند. در چنین مواردی دنده عقب خارج از H و در مسیری مجزا تعبیه میشود تا از حرکت اضافه دسته دنده به سمت فضای مخصوص راننده (در خودورهای چپ فرمان) در هنگام انتخاب دنده عقب جلوگیری شود. تعداد سرعتهای بیشتر در اتومبیلها بسیار نادر است اما برای مثال پورشه 911 از سیستم دنده دستی 7 سرعته بهره میبرد. |
|
الگوی تعویض دنده در یک خودروی 4 سرعته. همچنین این الگو در دندههای فرمانی (سیتروئن DS/ID و پژو 404 از سپتامبر سال 1976 به بعد) نیز دیده شده است. |
|
الگوی تعویض دنده یک خودوری 3 سرعته |
|
الگوی تعویض دنده برای دنده فرمانی 4 سرعته که در خودورهایی مانند پژو 304 و 404 تا سپتامبر 1967 موجود بود. |
دنده اتوماتیک به طور سنتی الگویی مستقیم دارد و مسیر P-R-N-D است که در آن P در جلو و در بالاترین موقعیت قرار دارد (در دندههای فرمانی در منتهیالیه سمت چپ). ترتیب دندهها به این شکل است:
P: پارک – جعبه دنده به صورت مکانیکی به منظور پارک شدن قفل میشود. R: دنده عقب – حرکت در جهت عقب، N: خلاص – نیرویی از طرف موتور در حال کار به چرخها وارد نمیشود، D: حرکت – حرکت به سمت جلو با عملکرد تمام اتوماتیک در تمامی دندهها.
تمامی دندههای اتوماتیک به نحوی در حالت دستی نیز کار میکنند و اعدادی در پایین قسمت D (یا در سمت راست آن) وجود دارد که از اعمال دندههای سبکتر از عدد انتخاب شده جلوگیری کرده و عملکرد اتوماتیک در این حالت تنها محدود به دندههای پایینتر از آن میشود. چنین مسیری برای مثال به شکل P-R-N-D-3-2-1 خواهد بود. در بعضی از خودورها (برای نمونه خودروهای ژاپنی هوندا، تویوتا و لکسوس) این موقعیتهای شمارهگذاری شده با حرف L (سنگین) جایگزین میشوند و از آن برای عبور از شیبهای بسیار تند یا شتابگیری شدید استفاده میشود. بنابراین الگو به شکل P-R-N-D-3-2-L تغییر مییابد.
سیستمهای اتوماتیک جدیدتر مسیر J دارند (اولین بار در جگوار استفاده شده) و در آن بعضی از دندهها در سمت چپ بازو و بعضی دیگر در سمت راست آن قرار دارند و در عقب الگو حرکتهای به سمت کنار مشاهده میشود. خودروهای نسل دوم رنجروور از سال 1995 از مسیر H بهره میبردند که در آن دو مسیر موازی PRND در پایههای مختلف H برای نسبت دامنههای بالا و پایین و به ترتیب برای رانندگی معمولی و خارج از جاده تعبیه شده است.
بعضی از جعبه دندههای امروزی نظیر آنچه که در آلفارومئو مدل Sportronic موجود است، به مانوماتیک (Manumatics) معروف هستند و در سمت راست الگوی تعویض دنده سنتی اتوماتیک داشته و در سمت چپ موقعیت مخصوصی وجود دارد که با جلو و عقب بردن دسته دنده میتوان دندهها را به ترتیب سبک و سنگین نمود. استفاده از این نوع الگو در موقعیتهای برفی یا گلآلود که در آن حرکت با دنده دوم لازم است میتواند بسیار مفید باشد.
با ظهور سیستمهای انتقال قدرت (گیربکس) که به صورت الکترونیکی کنترل میشوند و به «حرکت با کابل» (یا به بیان بهتر تعویض با کابل) معروف هستند، دیگر نیازی به اتصال مکانیکی دسته دنده به واحد انتقال قدرت وجود ندارد و بنابراین میتوان آن را بسیار کوچکتر ساخت و دیگر نیازی به مکانیزمهای کنترل از راه دور یا اتصالات پیچیده مکانیکی از بین میرود. این کار به طراحان اجازه داد که بتوانند دسته دنده را کاملأ با یک دکمه یا سردنده دوار (به عنوان نمونه در ماشینهای جگوار، لندروور و فورد) یا دسته دندههای مینیاتوری در کنسول مرکزی تعویض کنند. این مورد در خودورهای آئودی، بیامو و لینکولن دیده میشود. مثال دیگر استفاده از دسته دندههای انگشتی در خودورهای ژاپنی است. اولین بار در دهه 1950 در خودوری کرایسلر از سیستم دکمه فشاری PowerFlite و در خودروی Packard از سیستم دکمه فشاری Ultramatic استفاده شد که از آن به عنوان نمونههای اولیه این سیستم یاد میشود.
فضای داخلی یک جگوار XF مدل سال 2010؛ با سردنده انتخاب دوار در کنسول مرکزی
سردنده تعویض یا همان سردنده، رابط بین دسته دنده تعویض در سیستمهای دستی و راننده است. جنس آن از مواد مختلفی از پلاستیک ساده گرفته تا پلاتین بوده و در ابعاد و اشکال مختلف موجود است. معمولأ نسخههای OEM کروی شکل طراحی محافظکارتری دارند و میتوان در بازار پس از فروش (AfterMarket) نسخههای جسورانهتر و با طراحیهای منحصربهفردی پیدا نمود.
اصل اول کاری یک سردنده این است که طراحی ارگونومیکی داشته باشد. خود دسته دنده همان گونه که از نام آن مشخص است تنها یک میله آلومینیومی یا استیل ماشینکاری شده است که سردنده با یا بدون رزوه در انتها به آن متصل میشود.
در سالهای اخیر تولیدکنندگان تنوع بیشتری به سردنده بخشیدهاند و مصرفکننده میتواند از بین سردندههای ارزانقیمت پلاستیکی تا سردندههای الماس نشان از جنس طلا قدرت انتخاب داشته باشد.
سردنده دیوانهوار مدل Bloodshot Eyeball از Big Daddy در دهه 1960
یک سردنده سنگین نوعی تغییر و بهینهسازی در خودرو است که در آن سردنده OEM کاملأ برداشته شده و این سردنده جدید بر روی یک دسته دنده کوتاه یا دسته دنده OEM نصب میشود. در ابتدا این نوع سردنده برای استفاده با دسته دندههای کوتاه طراحی شده بود، اما در بازار پس از فروش استفاده از آن رایج شد. بسته به نوع مواد مصرف شده در ساخت، وزن آن معمولأ بین 400 تا 600 گرم و یا بیشتر است. این نوع سردنده به دلیل وزن بالای خود دسته دنده را سنگین ساخته و نیروی پرتاب آن را بیشتر کرده و به این شکل زمان تعویض دنده کاهش پیدا میکند. سردندههای سنگین توسط سازندگان خود که اکثرأ در آمریکای شمالی ساکن هستند در اشکال و طرحهای مختلفی به فروش میرسند. قیمت آنها از دیگر سردندههای مرسوم موجود در بازار بسیار گرانتراست.
زمان تعویض دنده همان فاصله زمانی بین تعویض چرخدندهها در یک سیستم انتقال قدرت است. در این فاصله انتقال قدرت قطع شده و سرعت موتور به منظور همسان شدن با سرعت دنده انتخاب شده کمتر یا بیشتر میگردد. زمان تعویض دنده معمولأ برای خودورهای موتوری مطرح است اما میتوان آن را برای هر نوع جعبهدندهای به کار برد. در خودورهای با کارایی بالا یا در خودورهای مسابقهای زمان تعویض دنده عامل مهمی است زیرا فرایند تعویض دنده معمولأ باعث قطع نیرو در چرخها میشود. زمان تعویض دنده در یک خودور با دنده دستی به راننده ارتباط دارد اما در سیستمهای اتوماتیک یا سیستمهای دستی اتوماتیک شده لازم است که مکانیسم کنترل الکترونیکی یا هیدرولیکی کالیبره شده و به منظور تعویض دنده سریع تنظیم شده باشد.
معمولأ در سیستم انتقال قدرت با دابل کلاچ (DCT) تعویض دنده سریعتر از سیستم اتوماتیک با مبدل گشتاور یا سیستمهای دنده دستی اتوماتیک شده صورت میپذیرد. این امر به این دلیل ممکن است که DCT میتواند تعویض دنده بعدی را از قبل انتخاب کرده و با تعویض بین دو کلاچ مجزا به دنده بعدی برود و زمان تعویض دنده را کاهش دهد. استفاده از یک چرخ آزاد نیز میتواند موجب کاهش زمان تعویض دنده شود زیرا نیازی به استفاده از کلاچ در این حالت وجود ندارد.
در یک خودور با دنده دستی، میتوان با استفاده از نصب چرخلنگر سبکتر زمان تعویض دنده در هنگام سبکتر کردن دنده را کاهش داد. در این زمان سرعت موتور باید با سرعت خودرو یکی شود؛ یک چرخلنگر سبکتر به موتور اجازه میدهد که با شتاب بیشتری سرعت خود را کم کرده و زمان تعویض دنده را کوتاهتر سازد.
سردندههای طرحدار را میتوان بر روی بسیاری از خودورها پیدا نمود. این سردنده آلومینومی دستساز با طرح جمجمه بر روی دسته تعویض دنده هارلی دیویدسون قدیمی نصب شده است.
*این ادعاها بسیار ناممکن به نظر میرسند اما به وفور در اینترنت مشاهده شدهاند. این زمان ممکن است مربوط به زمان درگیر شدن دنده در جعبه دنده DCT باشد که برابر است با زمانی که طول میکشد که چنگال تعویض دنده، دنده بعدی را انتخاب نماید. زمان واقعی سبک کردن دنده برای فولکس واگن DSG و PDK ممکن است به 200 میلی ثانیه نزدیکتر باشد.
مجموعه پارتستان با سالها سابقه درخشان در حوزه ی لوازم یدکی خودرو در کنار شما عزیزان است تا به شما برای خرید و تهیه انواع لوازم یدکی کیا و لوازم یدکی هیوندای مشاوره بدهد برای دریافت مشاوره فقط کافیست تا با کارشناسان ما در بخش تماس با ما تماس حاصل فرمایید.
تمامی حقوق وب سایت متعلق به گروه پارتستان می باشد.
© 2018 PARTESTAN . ALL RIGHTS RESERVED