کنترل کلاچ

کنترل کلاچ به عمل کنترل کردن سرعت وسیله‌ی نقلیه با دنده‌‌دستی گفته می‌شود که در آن از پدال کلاچ، به جای پدال گاز (یا همراه با آن)، برای نیمه‌درگیر کردن صفحه کلاچ استفاده می‌گردد. هدف از کاربرد کلاچ تا حدودی فراهم کردن چنین کنترلی است؛ به طور مشخص، کلاچ امکان انتقال گشتاور در بین شفت‌های در حال چرخش با سرعت‌های متفاوت را فراهم می‌نماید. در نهایت می‌توان گفت کنترل کلاچ در رانندگی حرفه‌ای به کار می‌رود؛ مثلاً هنگام شروع به حرکت از حالت سکون در شرایطی که موتور در RPM بالا حداکثر گشتاور را تولید می‌کند.

حالت نیم کلاچ

هنگامی که پدال کلاچ به طور کامل فشرده شده یا اهرم موتورسیکلت کاملاً به سمت راننده کشیده شده است، ارتباط مستقیم بین موتور و شفت (پلوس) محرک وجود ندارد، بنابراین قدرت از موتور نمی‌تواند به شفت محرک و چرخ‌ها انتقال یابد. هنگامی که پدال به طور کامل رها شده باشد، موتور و شفت محرک، بوسیله‌ی صفحه کلاچ، کاملاً با هم درگیر هستند؛ این یعنی موتور می‌تواند قدرت خود را به طور مستقیم به شفت محرک منتقل کند. البته، امکان دارد صفحه کلاچ به طور جزئی درگیر باشد که در این صورت کلاچ می‌تواند لیز بخورد (ساییده شدن دیسک کلاچ روی چرخ‌دنده‌ها). در نتیجه، فقط بخشی از قدرت موتور به شفت محرک انتقال می‌یابد که معمولاً به آن حالت نیم‌کلاچ می‌گویند.

بیشتر بخوانید: کلاچ خودرو

مزایا استفاده از کنترل کلاچ

1- دنده سنگین و سرعت پائین

هنگامی که خودرو با دنده یک حرکت می‌کند، تغییرات کوچک در سرعت موتور به تغییرات قابل توجه درسرعت خودرو و کاهش سرعت (یا توقف) خودرو از طریق کم شدن دور موتور تبدیل می‌شود. با این وجود، اگر با توجه به سرعت خودرو، کنترل کلاچ هم به طور همزمان انجام شود، امکان لیز خوردن کلاچ فراهم شده و رانندگی ملایم‌تر خواهد شد. تغییراتی که در دور موتور ایجاد می‌شود، فوراً به تغییر در سرعت چرخش شفت محرک تبدیل نمی‌شود؛ بلکه درگیر بودن بخشی از صفحه کلاچ، امکان هم‌سرعت شدن تدریجی شفت محرک با سرعت موتور را فراهم می‌نماید.

وقتی پدال کلاچ بالا می‌آید، در نقطه‌ی مشخصی، لیز خوردن کلاچ آغاز شده و خودرو شروع به حرکت می‌کند؛ این نقطه نقطه‌ی درگیر شدن نامیده می‌شود. در این حالت، پدال گاز باید با ملایمت فشرده شود تا سرعت خودرو به آرامی  افزایش یابد. به محض اینکه خودرو به سرعت مناسب رسید، کلاچ می‌تواند کاملاً درگیر شود و سپس، در صورت نیاز، می‌توان سرعت را با ایجاد تغییر در سرعت موتور یا نیمه درگیر کردن کلاچ کنترل کرد.

این بخش خاص از کنترل کلاچ، معمولاً برای رانندگان در حال تعلیم، به عنوان روشی برای کنترل سرعت در زمان خارج شدن از شرایط توقف کامل یا در سرعت‌های بسیار کم، به منظور به حداقل رساندن احتمال واماندن موتور، تدریس می‌شود.

بیشتر بخوانید: دابل کلاچ (DCT)

2- شروع به حرکت در شیب سربالایی

هنگام بالا رفتن از شیب سربالایی، احتمال واماندن (از کار افتادن) موتور بیشتر است، و بنابراین خوب است که با توجه به بالاتر بودن دور موتور نسبت به حالت معمول، پدال کلاچ را آهسته‌تر از شرایط عادی بالا بیاوریم.

3- شرایط نامساعد جاده

زمانی که شرایط جاده نامساعد است، به‌ویژه هنگام بارش برف یا یخ‌زدگی، توصیه می‌شود که با سنگین‌ترین دنده‌ی ممکن حرکت کنید تا گشتاور اعمالی بر چرخ‌ها به حداقل برسد و اصطکاک با سطح جاده حفظ شود. برای ادامه حرکت، با رفتن به دنده‌ی بالاتر، لازم است میزان درگیر بودن کلاچ کم و کمتر شود و اگر دنده سبک باشد، کلاچ باید به آرامی درگیر شود تا از احتمال واماندن موتور کاسته شده یا در شرایط بد آب‌وهوایی، احتمال لیز خوردن چرخ‌ها کمتر شود.

4- تعادل با کلاچ

در شرایط عادی، هنگامی که خودرو روی شیب سربالایی متوقف است، باید ترمزدستی به همراه کنترل کلاچ به کار رود تا از حرکت خودرو به سمت پائین شیب جلوگیری شود. با این حال، در شرایطی که خودرو باید موقتاً متوقف شود، مثلاً در ترافیک‌ سنگین، می‌توان از کلاچ برای متعادل کردن (خنثی کردن) نیروی تولید شده توسط موتور برای حرکت به سمت بالا با نیروی جاذبه‌ای که خودرو را به سمت پائین شیب می‌کشد استفاده کرد. مزیت این روش این است که با انجام این کار دیگر نیازی به فشردن پدال ترمز یا کشیدن ترمزدستی نیست و راننده می‌تواند سریع‌تر حرکت کند. حتی گاهی می‌توان از گاز به همراه کلاچ نیمه استفاده کرد؛ چرا که کلاچ به تنهایی نمی‌تواند امکان کنترل سرعت در چنین شیب‌هایی را فراهم کند و در این صورت موتور خاموش خواهد شد. با این روش، کلاچ با سرعت بیشتری ساییده می‌شود و این در حالی است که این آسان‌ترین راه برای رانندگی در شیب‌هایی که ترافیک نیمه روان دارند است؛ چراکه کشیدن ترمزدستی زمان‌بر خواهد بود.

5- کاهش سرعت

معمولاً در موتورسیکلت‌ها و ورزش‌های موتوری، از کلاچ به منظور تسهیل استفاده از مقاومت چرخشی موتور در سرعت‌های بالا برای کاهش سرعت وسیله‌ی نقلیه در زمان کوتاه‌تر به کار می‌رود و این کار اغلب همراه با گرفتن ترمز انجام می‌شود. بدین منظور باید دنده‌ی وسیله‌ی نقلیه را در دنده‌ای که قاعدتاً برای آن سرعت و اندازه‌حرکت (مومنتوم) بسیار سنگین است قرار داد و کلاچ را نیمه‌درگیر کرد. با انجام این کار، انرژی مومنتوم اینرسی وسیله‌ی نقلیه گرفته می‌شود تا چرخش موتور در حد امکان، به حداکثر ظرفیت خود نزدیک شود. با کاهش سرعت وسیله‌ی نقلیه، می‌توان کلاچ را بالاتر آورد تا مقدار بیشتری انرژی انتقال یافته و موتور در سریع‌ترین حالت ممکن بچرخد. این روش، سایش بیشتری در کلاچ ایجاد می‌کند و ممکن است باعث آسیب جدی به موتور شود. همچنین، در این روش اگر کلاچ به سرعت رها شود، چرخ‌ها قفل می‌شوند.

روش بهتر این است که دنده به یک دنده سنگین‌تر از حالت فعلی تغییر یابد که این کار باعث چرخش موتور در محدوده‌ی RPM خود می‌شود و از گاز برای «انطباق دور» موتور با سرعت حرکت خودرو قبل از رها کردن کامل کلاچ استفاده شود. در صورتی که این کار درست و به طور مؤثر انجام شود سایشی در حد معمول یا بسیار کم در کلاچ ایجاد می‌کند.

به محض کامل رها شدن کلاچ و مقداری کاهش  در سرعت وسیله‌ی نقلیه، این فرایند به سمت دنده‌های سنگین‌تر تکرار می‌شود تا کاهش بیشتری در سرعت صورت گیرد. اگر در این فرایند، کنترل کلاچ به طور مناسب انجام نشود، احتمال بروز آسیب یا سایش‌ بیش از اندازه در موتور و دنده‌ها و همچنین خطر قفل شدن چرخ‌ها و در نتیجه، از دست رفتن کنترل مؤثر وسیله‌ی نقلیه وجود دارد.

معایب استفاده از کنترل کلاچ

استفاده‌ی عادی از کنترل کلاچ نیز حتی سبب افزایش سایش کلاچ (و کاهش عمر مفید آن) می‌شود. استفاده‌ی بیش از حد از کنترل کلاچ هنگام «راندن با کلاچ» سبب ایجاد آسیب‌های بیشتر خواهد شد.

1- استفاده‌ی طولانی‌مدت

اگرچه در سرعت‌های کم می‌توان از کنترل کلاچ برای کنترل سرعت و کاهش سرعت با دنده‌معکوس استفاده کرد، اما به محض اینکه وسیله‌ی نقلیه به سرعت کافی رسید باید کلاچ را کاملاً رها کرد.

2- بیش از حد بودن دور موتور

بیش از حد بودن دور موتور هنگام استفاده از کنترل کلاچ، یا نیمه نگهداشتن کلاچ در زمان گاز دادن، می‌تواند سبب بروز آسیب‌های غیرضروری به کلاچ شود.

3- لیز خوردن کلاچ

لیز خوردن کلاچ (که گاهی فیدرکردن کلاچ نامیده می‌شود) اصطلاحی است که علاقه‌مندان به خودرو برای شرایطی به کار می‌برند که راننده به طور متناوب کلاچ را می‌گیرد و رها می‌کند تا حرکت‌هایی را در خودرو ایجاد کند. کلمه‌ی لیز خوردن به این علت به کار می‌رود که هنگام انجام این عمل، صفحه‌کلاچ روی سطح فلایویل لیز می‌خورد. لیز خوردن کلاچ، به علت اصطکاک ایجاد شده، برای سطح کلاچ سخت شناخته می‌شود.

رانندگان اغلب می‌توانند در زمانی که سعی دارند خودرو را بدون استفاده از ترمز یا خلاص کردن، روی یک سطح شیب‌دار ثابت نگهدارند، لیز خوردن کلاچ را مشاهده کنند. آن‌ها کلاچ را نگه می‌دارند تا خودرو کمی بالا رود، بعد آن را رها می‌کنند تا خودرو به عقب برگردد، سپس دوباره کلاچ را می‌گیرند و به همین صورت ادامه می‌دهند تا خودرو تقریباً در همان مکان اولیه‌ی خود باقی بماند. اگر تمرین کافی داشته باشید، دیگر نیازی به تکرار این تناوب نیست. با فشردن پدال‌های گاز و کلاچ به میزان مناسب، نیروی کافی برای مقابله با جاذبه از موتور گرفته می‌شود و وسیله‌ی نقلیه ثابت در جای خود می‌ماند. روش جایگزین این تکنیک که برای ثابت نگهداشتن خودرو روی شیب استفاده می‌شود، قرار دادن وسیله‌ی نقلیه در حالت خلاص و گرفتن ترمز است.

لیز خوردن کلاچ یک اصطلاح متداول در فرهنگ مسابقات اتومبیل‌رانی سرعت است و معمولاً در مسابقات سرعت، هنگام راه‌انداختن خودرو به کار می‌رود. برخی ادعا می‌کنند که لیز خوردن کلاچ بهترین روش برای راه‌انداختن خودروی دیفرانسیل جلو (FWD) است چرا که می‌تواند از بروز حالت کشش فرمان که بسیاری از خودروهای دیفرانسیل جلو هنگام اعمال قدرت بیش از حد روی چرخ‌های جلو دچار آن می‌شوند جلوگیری کند.

4- راندن با کلاچ

در وسیله‌ی نقلیه‌ای که دنده‌ی آن دستی است، راندن با کلاچ به حالتی گفته می‌شود که در آن کلاچ، بی آنکه نیاز باشد، در حالت نیمه نگهداشته شود. این کار سبب می‌شود کلاچ به طور کامل با فلایویل درگیر نشود و درنتیجه سایش اضافی روی دیسک و فلایویل ایجاد گردد.

یک نمونه متداول از راندن با کلاچ زمانی رخ می‌دهد که در حین رانندگی، فشار کم و پیوسته روی پدال کلاچ وارد شود؛ مانند وقتی که راننده طبق عادت برای استراحت، به جای اینکه پای خود را روی کف خودرو یا پدال استراحت قرار دهد، روی پدال کلاچ بگذارد. اگرچه این مقدار فشار کمتر از آن است که باعث شود دیسک کلاچ لیز بخورد، اما آنقدر هست که یاتاقان رهاسازی را در مقابل فنرهای رهاسازی نگهدارد. در این حالت، یاتاقان به صورت جمع شده باقی می‌ماند و این سبب واماندگی زودتر از موعد آن می‌شود.

اگر تعویض دنده درست باشد، راننده دنده را عوض می‌کند و پدال کلاچ را رها می‌کند تا موتور مجدداً با شفت محرک درگیر شود. اگر پدال با سرعت رها شود، موتور و شفت محرک با هم درگیر شده و سرعت آن‌ها یکسان می‌شود به همین علت کمی لرزش احساس می‌شود. از سوی دیگر، اگر کلاچ به آرامی رها شود، دیسک کلاچ روی چرخ دنده «لیز» می‌خورد و اصطکاک ایجاد شده سبب می‌شود موتور با ملایمت بیشتری به سرعت دورانی جدید خود برسد. این لیز خوردن  که فرایندی متداول است، سایشی روی کلاچ ایجاد می‌کند که شبیه به ساییده شدن لنت ترمز در هنگام توقف خودرو است. بخشی از این سایش اجتناب ناپذیر است، اما اگر فرایند گرفتن کلاچ و تعویض دنده خوب انجام شده و کلاچ در مناسب‌ترین زمان که سرعت موتور نزدیک به سرعت دنده و وسیله‌ی نقلیه است رها شود می‌توان این سایش را به حداقل رساند. هنگام رفتن به دنده‌ی بالاتر، این حالت ممکن است باعث افت سرعت موتور شود. از سوی دیگر، هنگام رفتن به دنده‌ی پائین‌تر، اگر قبل از رها کردن کلاچ سرعت موتور را با گاز دادن بیشتر کنیم، تغییر سرعت ملایم‌تر خواهد شد و سایش کلاچ به حداقل می‌رسد.

راندن با کلاچ زمانی رخ می‌دهد که راننده پدال کلاچ را رها نکرده است. این باعث می‌شود که دیسک کلاچ روی چرخ‌دنده لیز بخورد و مقداری از قدرت موتور به رانشگر و چرخ‌ها منتقل نشود. با اینکه این روش ناکارآمد است، اما اکثر رانندگان معمولاً از آن برای دنده‌معکوس (هنگامی که استفاده‌ی کامل از دنده‌معکوس باعث می‌شود سرعت بیش از مقدار مقبول برای فاصله کم باشد) یا در ترافیک‌هایی که دائماً باید توقف کنند و راه بیفتند (چون با این روش کنترل گاز و سرعت در سرعت‌های بسیار کم آسان‌تر است) استفاده  می‌کنند.

راندن با کلاچ را نباید با «خلاص راندن» اشتباه گرفت. در خلاص راندن، پدال کلاچ کاملاً فشرده می‌شود تا خودرو در نتیجه‌ی اینرسی که دارد به حرکت خود ادامه دهد یا بر اثر نیروی جاذبه به سمت پائین سرازیری حرکت کند. اگرچه این فرایند برای خودرو ضرری ندارد، اما به عنوان روشی پرخطر در رانندگی محسوب می‌شود زیرا راننده خطر احتمال افزایش ناگهانی سرعت را نادیده می‌گیرد. با این وجود، استفاده از این روش در زمان پارک کردن یا عبور از سرعت‌گیر متداول است.

مجموعه پارتستان با سال ها سابقه در کنار شما مشتریان گرامی است تا انواع لوازم یدکی هیوندای و لوازم یدکی کیا را با بهترین کیفیت و قیمت در اختیار شما قرار دهد جهت کسب اطلاعات بیشتر با کارشناسان ما تماس حاصل فرمایید.